تفاوت تبخال HSV-1 و HSV-2

تفاوت تبخال هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) و نوع ۲ (HSV-2)؛ از تبخال لب تا تبخال تناسلی

ویروس هرپس سیمپلکس (Herpes Simplex Virus – HSV) یکی از شایع‌ترین ویروس‌های انسانی است که در دو نوع اصلی شناخته می‌شود:
HSV-1 و HSV-2. این دو نوع از نظر ساختار ویروسی بسیار شبیه‌اند، اما تفاوت تبخال HSV-1 و HSV-2 از نظر محل درگیری، شیوه انتقال، نوع علائم و حتی بروز عوارض، تفاوت‌هایی مهم با هم دارند.

به‌طور کلاسیک، HSV-1 بیشتر با «تبخال لب» و ضایعات اطراف دهان مرتبط است و HSV-2 بیشتر به «تبخال تناسلی» شناخته می‌شود، اما در واقعیت، هر دو نوع می‌توانند هم ناحیه دهان و هم ناحیه تناسلی را درگیر کنند.

 

۱. معرفی کلی هرپس سیمپلکس (HSV) و تفاوت تبخال HSV-1 و HSV-2

ویروس هرپس سیمپلکس از خانواده هرپس‌ویریده است و DNA دو رشته‌ای دارد. این ویروس پس از ورود به بدن، ابتدا باعث عفونت «اولیه» می‌شود و سپس در سیستم عصبی (گانگلیون‌های عصبی حسی) به صورت نهفته باقی می‌ماند. با استرس، ضعف سیستم ایمنی، بیماری، تب، قاعدگی یا حتی نور شدید خورشید، ویروس دوباره فعال می‌شود و ضایعات جدید ایجاد می‌کند.

تفاوت تبخال HSV-1 و HSV-2 بیشتر در این موارد است:

• الگوی شایع محل درگیری (دهانی در مقابل تناسلی)
• الگوی انتقال (تماس دهانی، بوسه، در مقابل تماس جنسی تناسلی)
• احتمال عود و شدت علائم در ناحیه تناسلی
• ارتباط با برخی عوارض مثل مننژیت، انسفالیت یا عفونت نوزاد

۲. HSV-1 چیست و معمولاً چه نواحی را درگیر می‌کند؟

HSV-1 به صورت سنتی به عنوان عامل اصلی تبخال لب و ضایعات اطراف دهان شناخته می‌شود. این ویروس معمولاً در کودکی از طریق تماس نزدیک، بوسیدن، استفاده مشترک از لیوان، قاشق و مسواک منتقل می‌شود. در بسیاری از کشورها، درصد بالایی از جمعیت تا سن بزرگسالی با HSV-1 آلوده شده‌اند، حتی اگر هیچ‌گاه تبخال واضح روی لب خود ندیده باشند.

شایع‌ترین محل‌های درگیری HSV-1

• لب‌ها و حاشیه دهان
• بینی و اطراف سوراخ بینی
• لثه‌ها و مخاط دهان (در عفونت اولیه)
• در موارد شدید: قرنیه چشم، مغز (انسفالیت هرپسی)

نکته مهم این است که HSV-1 فقط محدود به دهان نیست. در سال‌های اخیر، به‌دلیل شیوع بیشتر روابط دهانی–تناسلی، HSV-1 می‌تواند عامل ضایعات تناسلی نیز باشد. یعنی فرد ممکن است تبخال تناسلی داشته باشد، اما عامل آن HSV-1 باشد نه HSV-2.

۳. HSV-2 چیست و معمولاً چه نواحی را درگیر می‌کند؟

HSV-2 بیشتر به عنوان عامل اصلی تبخال تناسلی شناخته می‌شود. این نوع ویروس عمدتاً از طریق تماس جنسی (واژینال، مقعدی و گاهی دهانی) منتقل می‌شود. HSV-2 با عفونت‌های تناسلی راجعه (عودکننده)، دردناک و گاهی شدید همراه است.

شایع‌ترین محل‌های درگیری HSV-2

• آلت تناسلی مردانه (شفت، کلاهک، شیار زیر گلنس)
• لب‌های بزرگ و کوچک واژن
• دهانه واژن و اطراف پرینه
• مقعد و اطراف آن
• کشاله ران

اگرچه HSV-2 می‌تواند گاهی ضایعات دهانی نیز ایجاد کند، اما این وضعیت نسبت به درگیری تناسلی کم‌تر شایع است. بنابراین در بسیاری از منابع، HSV-2 به عنوان «تبخال تناسلی» شناخته می‌شود.

۴. تفاوت مسیر انتقال HSV-1 و HSV-2

انتقال HSV-1

• بوسیدن فردی که ضایعه فعال روی لب دارد (یا حتی گاهی بدون ضایعه، در زمان ریزش بی‌علامت ویروس)
• استفاده مشترک از وسایل شخصی: لیوان، قاشق، مسواک، رژ لب
• روابط دهانی–تناسلی (Oral–Genital)، که در این حالت HSV-1 می‌تواند باعث تبخال تناسلی شود

انتقال HSV-2

• روابط جنسی واژینال بدون کاندوم
• روابط جنسی مقعدی
• روابط دهانی–تناسلی (اگر ناحیه تناسلی فرد آلوده باشد)
• انتقال از مادر آلوده به نوزاد در حین زایمان طبیعی (در صورت ضایعات فعال)

۵. تفاوت علائم تبخال دهانی و تبخال تناسلی

علائم تبخال دهانی (بیشتر مرتبط با HSV-1)

• سوزش، خارش یا مورمور چند ساعت تا یک روز قبل از ظاهر شدن ضایعه
• تشکیل تاول‌های ریز پر از مایع روی لب یا حاشیه دهان
• ترکیدن تاول‌ها و تبدیل به زخم و دلمه
• بهبود طی ۷ تا ۱۰ روز
• ممکن است با تب خفیف، گلودرد یا خستگی همراه باشد (خصوصاً در عفونت اولیه)

علائم تبخال تناسلی (بیشتر مرتبط با HSV-2 اما ممکن است توسط HSV-1 هم ایجاد شود)

• درد، سوزش یا خارش در ناحیه تناسلی یا مقعد پیش از ظاهر شدن ضایعات
• به‌وجود آمدن تاول‌های کوچک پر از مایع، که می‌ترکند و زخم دردناک ایجاد می‌کنند
• درد هنگام ادرار به‌دلیل تماس ادرار با زخم‌ها
• تورم غدد لنفاوی کشاله ران
• تب خفیف، بدن‌درد، ضعف در حمله اولیه

اولین حمله تبخال تناسلی معمولاً می‌تواند شدیدتر و دردناک‌تر باشد، به‌خصوص در HSV-2. حملات بعدی معمولاً خفیف‌تر و کوتاه‌تر هستند، اما در HSV-2 نسبت به HSV-1 احتمال تکرار بیشتر است.

۶. شدت و تکرار (عود) در HSV-1 و HSV-2

یکی از تفاوت‌های مهم دو نوع ویروس، الگوی عود است. به طور کلی:

• HSV-1 در ناحیه دهان عودهای مکرر ایجاد می‌کند اما در ناحیه تناسلی، اگر عامل تبخال تناسلی باشد، معمولاً عودها کم‌تر و خفیف‌تر هستند.
• HSV-2 در ناحیه تناسلی معمولاً عودهای بیشتری دارد. برخی افراد در سال چند بار عود را تجربه می‌کنند، به‌خصوص در چند سال اول ابتلا.

سیستم ایمنی، استرس، کم‌خوابی، بیماری‌های همراه، مصرف برخی داروها و تغییرات هورمونی (مثل قاعدگی) همگی می‌توانند در فعال‌شدن مجدد ویروس نقش داشته باشند.

۷. تشخیص HSV-1 و HSV-2 چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص بر اساس ترکیبی از معاینه بالینی و آزمایش‌های آزمایشگاهی است.

۱. معاینه بالینی

وجود تاول‌ها و زخم‌های مشخص دور لب یا در ناحیه تناسلی، همراه با داستان بالینی (درد، سوزش، سابقه تماس)، پزشک را به سمت تشخیص تبخال هدایت می‌کند.

۲. آزمایش PCR از ضایعه

در صورت امکان، نمونه‌ای از مایع تاول یا سلول‌های ضایعه گرفته می‌شود و با روش PCR بررسی می‌شود تا نوع ویروس (HSV-1 یا HSV-2) مشخص شود. این روش حساس‌ترین و دقیق‌ترین است.

۳. تست‌های سرولوژیک (آنتی‌بادی)

• بررسی IgG و IgM علیه HSV-1 و HSV-2
• IgG نشان‌دهنده عفونت قدیمی و قبلی است
• در بعضی موارد برای تشخیص نوع ویروس در عفونت مزمن یا بدون ضایعه استفاده می‌شود

تشخیص نوع ویروس (۱ یا ۲) از نظر پیش‌آگهی مهم است، به‌خصوص در تبخال تناسلی و برنامه‌ریزی برای پیشگیری در روابط جنسی یا دوران بارداری.

۸. درمان HSV-1 و HSV-2: آیا فرق می‌کنند؟

درمان دارویی اصولاً در هر دو نوع مشابه است و بر اساس داروهای ضدویروس از خانواده آسیکلوویر انجام می‌شود.

داروهای رایج

• Acyclovir (آسیکلوویر)
• Valacyclovir (والاسیکلوویر)
• Famciclovir (فامسیکلوویر)
• مکمل کپسول AHCC برای تقویت سیستم ایمنی

انواع درمان

• درمان اپیزودیک (Episodic): مصرف دارو در شروع علائم برای کوتاه کردن مدت و شدت حمله. مثل مکمل L-Lysin
• درمان سرکوب‌گر (Suppressive Therapy): مصرف روزانه دارو برای کاهش عود و کاهش ریسک انتقال (به‌خصوص در HSV-2 تناسلی با عودهای مکرر). 

اگرچه نوع ویروس (HSV-1 یا HSV-2) از نظر انتخاب داروی اصلی تفاوت زیادی ایجاد نمی‌کند، اما در تصمیم‌گیری برای درمان بلندمدت سرکوب‌گر، در تبخال تناسلی ناشی از HSV-2 اغلب این گزینه بیشتر مطرح می‌شود، چون عود و احتمال انتقال در آن بیشتر است.

۹. هرپس و بارداری: تفاوت اهمیت HSV-1 و HSV-2

عفونت هرپس در بارداری بیشتر به‌خاطر خطر انتقال به نوزاد در هنگام زایمان مهم است؛ مشکلاتی مثل هرپس نوزادی (Neonatal Herpes) می‌تواند خیلی جدی باشد.

• اگر مادر یک تبخال تناسلی اولیه (اولین حمله) نزدیک زمان زایمان داشته باشد، خطر برای نوزاد زیاد است.
• در صورت ضایعات فعال در ناحیه تناسلی هنگام زایمان، معمولاً سزارین پیشنهاد می‌شود.
• در دوره بارداری، پزشک ممکن است از اواخر بارداری داروی ضدویروس برای مادر تجویز کند تا احتمال عود کاهش یابد.

نوع ویروس (HSV-1 یا HSV-2) از نظر خطر برای نوزاد هر دو می‌توانند مشکل‌ساز باشند، اما HSV-2 تناسلی اغلب در بحث تبخال نوزادی بیشتر مطرح است، چون عامل کلاسیک تبخال تناسلی مادر است. با این حال، اگر HSV-1 عامل ضایعه تناسلی باشد، همچنان خطر جدی وجود دارد و باید مدیریت شود.

۱۰. تفاوت HSV-1 و HSV-2 در ریسک انتقال جنسی و روانی–اجتماعی

از نظر اجتماعی، تشخیص «تبخال تناسلی» اغلب منبع نگرانی شدید، استرس و احساس شرم در افراد است؛ در حالی که تبخال لب معمولاً این بار روانی را ندارد، چون شایع و پذیرفته‌شده‌تر است.

• تبخال تناسلی ناشی از HSV-2 معمولاً با برچسب «بیماری مقاربتی (STD)» شناخته می‌شود و ریسک انتقال آن در روابط جنسی بالا است.
• تبخال تناسلی ناشی از HSV-1 هم یک عفونت مقاربتی محسوب می‌شود، اما احتمال عود و انتقال بعدی آن کمی کمتر است.
• آگاهی زوجین از نوع ویروس، استفاده از کاندوم، پرهیز از رابطه در زمان ضایعه فعال و در مواردی درمان سرکوب‌گر روزانه، می‌تواند ریسک انتقال را کاهش دهد.

۱۱. چگونه از انتقال HSV-1 و HSV-2 پیشگیری کنیم؟

برای HSV-1 (تبخال دهانی)

• بوسه ندادن هنگام وجود تبخال فعال روی لب
• استفاده نکردن مشترک از لیوان، ظروف، مسواک، ریش‌تراش، رژ لب
• خودداری از رابطه دهانی در زمان وجود ضایعه فعال دهانی

برای HSV-2 و تبخال تناسلی

• استفاده منظم از کاندوم در روابط جنسی (هرچند محافظت ۱۰۰٪ نیست)
• پرهیز از رابطه جنسی در زمان ضایعه فعال یا هنگام احساس علائم اولیه (سوزش، مورمور)
• در صورت عودهای مکرر، استفاده از درمان سرکوب‌گر روزانه به توصیه پزشک
• گفت‌وگوی صادقانه بین زوجین درباره وضعیت عفونت

متأسفانه تا این لحظه واکسن قابل استفاده برای عموم برای HSV-1 یا HSV-2 تأیید نشده است، هرچند تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.

جمع‌بندی تفاوت‌های اصلی HSV-1 و HSV-2

• محل شایع درگیری: HSV-1 → بیشتر دهان و صورت؛ HSV-2 → بیشتر ناحیه تناسلی.
• مسیر اصلی انتقال: HSV-1 → تماس غیرجنسی (بوسه، ظروف مشترک) و دهانی–تناسلی؛ HSV-2 → عمدتاً رابطه جنسی.
• الگوی عود: تبخال تناسلی HSV-2 معمولاً عودهای بیشتری نسبت به تبخال تناسلی ناشی از HSV-1 دارد.
• بار روانی اجتماعی: HSV-2 تناسلی بیشتر به‌عنوان عفونت مقاربتی شناخته می‌شود و می‌تواند استرس، اضطراب و نگرانی بیشتری ایجاد کند.
• خطر برای نوزاد: هر دو می‌توانند خطرناک باشند، اما تبخال تناسلی مادر (اغلب HSV-2) نزدیک زمان زایمان، ریسک بالاتری برای تبخال نوزادی دارد.
• درمان: هر دو با داروهای ضدویروس مشابه (آسیکلوویر، والاسیکلوویر و…) درمان می‌شوند، اما استراتژی درمان سرکوب‌گر در HSV-2 تناسلی بیشتر مطرح است.

شناخت تفاوت HSV-1 و HSV-2 کمک می‌کند افراد مبتلا یا در معرض خطر، تصمیم‌های آگاهانه‌تری در مورد روابط جنسی، بارداری، و مراقبت از سلامت خود بگیرند. در صورت شک به تبخال دهانی یا تناسلی، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش، بهترین راه برای تشخیص نوع ویروس و انتخاب درمان مناسب است.